Archiwum Fundacji Wolność i Pokój

Ruch Wolność i Pokój

W kwietniu 2015 r minęła 30 rocznica utworzenia Ruchu „Wolność i Pokój”, formacji nadającej nowy wymiar działaniom opozycji w latach 80-tych. Bezpośrednim impulsem powstania Ruchu WiP były protesty przeciw represjonowaniu Marka Adamkiewicza za odmowę złożenia przysięgi wojskowej.

„Warunkiem zaistnienia pokoju w życiu politycznym państw i narodów jest skuteczne zagwarantowanie wszystkim ludziom wolności osobistej” – tak został określony cel w podpisanej w kwietniu 1985 r Deklaracji Ideowej. Deklaracja z listopada 1985 r rozszerzała katalog zadań jakie jednoczyły uczestników Ruchu. Wymieniono wśród nich:

• obrona podstawowych praw człowieka

• wyzwolenie narodowe

• współpraca z międzynarodowym ruchem pokojowym, przy podkreśleniu, że „nie przeciwstawimy się wojnie, jeśli nie zwalczymy systemów politycznych opartych na wewnętrznej przemocy państwa wobec obywateli”

• ochrona środowiska

• zwalczanie głodu na świecie, „hańby naszej cywilizacji”, w tym poprzez przeznaczenie na ten cel środków przeznaczanych przez państwa na zbrojenia

• rozwój człowieka

• tolerancja

Jako pierwszy z różnych nurtów polskiej opozycji, WiP podniósł kwestię przymusu służby wojskowej. Wskazywał, że treść przysięgi narusza godność żołnierzy wymuszając deklarację obrony nieakceptowanego ustroju politycznego i wiążąc służbę Polsce z podległością wobec ZSRR. Uznawał także, za naruszenie wolności sumienia brak możliwości odmowy służby z bronią w ręku i wyboru innych, zastępczych form służby, przez osoby deklarujące idee pacyfistyczne.

Ruch WiP był prekursorem działań w zakresie ochrony środowiska, uznając za fundamentalne prawa do pełnej informacji i współudziału społeczeństwa w decyzjach i sprawach wpływających na jakość środowiska naturalnego. Prowadził spektakularne akcje protestacyjne przeciw „trucicielom” ( Huta „Siechnice”, planowana elektrownia atomowa w Żarnowcu).

Przyjęty w deklaracji ideowej cel oraz formy działań wpisywały WiP w szeroki nurt europejskiego pacyfizmu lat 80-tych XX w. Mocno akcentowana konieczność uwarunkowania pokoju gwarancjami przestrzegania prawa do wolności osobistej wszystkich ludzi, pozwoliła zmienić świadomość części środowisk pacyfistycznych Europy Zachodniej, w tym doprowadzić do rezygnacji z dążeń do jednostronnego rozbrojenia Zachodu bez jednoczesnej zmiany agresywnej polityki Moskwy. WiP był także pierwszym w Polsce ugrupowaniem opozycyjnym stale współpracującym z Amnesty International.

Ruch WiP skupił ludzi młodych, łączył aktywistów NZS 1981 r z pokoleniem, które dojrzewało w okresie stanu wojennego. Spektakularne formy akcji: pikiety, sittingi, akcje ulotkowe, happeningi, głodówki protestacyjne stały się nowym wzorem aktywności opozycyjnej w latach 80 – tych. Znaczący też był udział WiP w wspieraniu strajków robotniczych w 1988 r. Ruch jednoczył ponad 1000 uczestników w kilkudziesięciu miastach, w tym obok dużych ośrodków (Warszawa, Gdańsk, Wrocław, Kraków) także w prowincjonalnych miastach: Bełchatów, Bielsko-Biała, Częstochowa, Gliwice, Gorzów Wlk, Siedlce. Aktywność środowisk owocowała także kilkunastoma wydawnictwami i sieciami kolportażu niezależnej prasy i książek

WiP stał się wzorem dla nowej fali ruchów opozycyjnych powstających w Europie Środkowo-Wschodniej, w tym dla utworzonej w 1988 r przez Viktora Orbana węgierskiej partii FIDESZ. Aktywiści WiP współtworzyli Solidarność Polsko-Czechosłowacką. Ruch był także współorganizatorem w 1988 r Międzynarodowej Konferencji Praw Człowieka w Krakowie, w której uczestniczyło ponad 1000 osób, w tym 200 przedstawicieli 12 krajów zachodniej Europy, USA i Kanady.

Ruch Wolność i Pokój był jednym z najaktywniejszych środowisk opozycyjnych w Polsce w drugiej połowie lat 80-tych. Cechą Ruchu WiP była otwartość. Jednoczyło się pokolenie SKS i NZS z pokoleniem dojrzewającym po wprowadzeniu stanu wojennego. Na manifestacjach WiP spotykali się ludzie o różnych światopoglądach, przekonaniach politycznych i uznawanych tradycjach: anarchiści i konserwatyści, chadecy i socjaldemokraci, ekolodzy, feministki, pacyfiści, obrońcy praw zwierząt i obrońcy praw osób wierzących. W powstałym po 1989 r wolnym państwie polskim uczestnicy Ruchu wybrali różne ścieżki samorealizacji. Nieliczni stali się częścią państwowej elity, większość została zapomniana, borykając się z szarością życia codziennego.